موضوع پایان نامه

چگونه موضوع پایان نامه را انتخاب کنیم؟

بسیاری از دانشجویان کارشناسی ارشد و بخشی از دانشجویان دوره کارشناسی در پایان دوره تحصیل خود باید در قالب پایان­نامه یا پروژه پایانی خود، یک موضوع تحقیقاتی متناسب با رشته تحصیلی خود انتخاب کرده و بر اساس معلوماتی که در دوره تحصیل خود آموخته­اند گزارشی علمی در خصوص موضوع مزبور تهیه و ارائه کنند.

انتخاب موضوع مناسب پایان­نامه یکی از دغدغه­های همیشگی دانشجویان است و بخش زیادی از انرژی دانشجو را در دوره تحصیل به خود اختصاص می­دهد. بطوری که شاید بتوان گفت با انتخاب عنوان مناسب برای پایان­نامه و طراحی روش مناسب انجام آن در قالب طرح تحقیق لااقل 30% مسیر نگارش پایان­نامه پیموده شده است. با این حال انتخاب موضوع مناسب، حتی بیش از آن که اغلب دانشجویان تصور می­کنند از اهمیت برخوردار است. چرا که در واقع باید آن را شکل­دهنده شخصیت علمی و زمینه تخصصی وی دانست. شاید چند سال پس از دانش‏آموختگی یک نفر، دیگر کسی معدل درسی او را جویا نشود؛ اما عنوان پایان­نامه یا لااقل زمینه کلی آن، تا سال­های سال موضوع مصاحبه­های شغلی، گفتگوهای تخصصی و حتی گپ­های دوستانه و خانوادگی خواهد بود.

ملاحظات مختلفی در خصوص انتخاب موضوع مناسب قابل توصیه است. پرهیز از شتاب و عجله در انتخاب موضوع از یک سو و ترس از فکر کردن به جوانب مختلف موضوع از سوی دیگر از اولین توصیه­هایی است که باید مورد توجه قرار داد. از ملاحظات مهم دیگر دوری از افتادن در دام افراط و تفریط در نوآوری علمی است. چرا که زیاده­روی و کمال­طلبی بی­جا نتیجه­ تحقیق را به جزوه­ای بی کاربرد تبدیل کرده و کم­تعهدی در جدی گرفتن مسئله تحقیق و بی­انگیزگی در مطالعه و توجه به اطلاعات و نشریات علمی، نیز از ارزش علمی تحقیق به شکل چشم­گیری فرو خواهد کاست. دانشجویان علاقه­مند می­توانند با بهره­گیری از مشورت‏های اساتید خود و افراد تازه فارغ­التحصیل شده و همچنین جستجو در اینترنت و مطالعه مطالب مرتبط در این خصوص با دیگر توصیه­های عمومی مطرح شده در این خصوص آشنا شوند. اما یکی از کلیدی­ترین این ملاحظات تناسب موضوع پایان­نامه با نیازهای واقعی کشور می­باشد. قضاوت دقیق در خصوص این که در حال حاضر چقدر از پایان­نامه­هایی که در دانشگاه­ها به انجام می­رسد پاسخگوی سوالات واقعی کشور در عرصه­های مختلف می­باشد دشوار است و نیاز به تحلیل­های دقیق دارد. اما با یک مرور کلی در کتابخانه­های الکترونیکی دانشگاه­های مختلف نشان می­دهد که علی­رغم آن که بسیاری از پایان­نامه­ها واجد ارزش تئوریک می­باشند اما متاسفانه موضوع بسیاری از آنها فضای واقعی کشور فاصله قابل توجهی دارد. استدلالی که در توجیه انتخاب چنین موضوعات تئوریکی مطرح می­شود امکان استخراج مقالات علمی از این­گونه تحقیقات است. حال آن که در مرور تجارب برخی کشورهای علمی پیشرو مشاهده می­شود که کاربردی بودن تحقیق و پاسخگویی آن به یک مساله واقعی، انگیزه اصلی در انتخاب زمینه­های تحقیقاتی اساتید و دانشجویان می­باشد. حقیقت آن است که از این موضوعات نیز امکان استخراج مقالات علمی و انتشار آنها در نشریات معتبر ملی و بین­المللی وجود دارد. در واقع مقالات منتشر شده توسط بسیاری از محققان معتبر جهان، گزارش خلاصه­ای از تحقیقات کاربردی آنها می­باشد که جهت انتشار در نشریات علمی بازساماندهی شده­اند. همچنین شایان توجه است که سیاست رسمی جمهوری اسلامی، معطوف شدن تولید مقالات علمی به نیازهای کشور می­باشد. چرا که در این صورت با  درگیر شدن همه ظرفیت دانشگاهی در بحث پیشرفت علم و وارد شدن همه جانبه به میدان نوآوری علمی، ضمن هدایت دانشجویان به سوی فضای نوآوری علمی از تشکیل حلقه‌های بسته در فضای تدریس دانشگاهی نیز جلوگیری شده و با پرهیز از کار تقلیدی شجاعت علمی کشور در  شکستن مرزهای دانش به طرز چشمگیری افزایش خواهد یافت.

حقیقت آن است که بدنه علمی کشور تولیدکننده مناسبی برای پاسخ سوالات علمی می­باشد. اما اجزاء زنجیره شناسایی مشکلات واقعی و ایجاد نظام مسائل علمی کشور چندان کارا نیستند و به دلیل همین کم­تجربگی،  انتخاب یک موضوع کاربردی در مقایسه با موضوعات متعارف، از پیچیدگی­های بیشتری برخوردار است. با این حال به رغم همه دشواری­ها، اما برکات و دستاوردهای انسجام­بخشی بین بخش­های تولید کننده و مصرف­کننده علم آنقدر زیاد هست که حتی تا زمانی که این ساز و کارها به شکل منطقی و نظام­مند شکل نگرفته­اند هر دانشجویی لااقل به اندازه پایان­­نامه خود در شکل­گیری این مناسبات تلاش کند. مشاهدات میدانی و واقعیت­های صحنه بیانگر این حقیقت است که برای بسیاری از مشکلات موجود در بستر جامعه اعم از هزینه­های اضافه، مواد و محصولات وارداتی، تنش­های کاری و سردرگمی‏های مدیریتی در سازمان­ها، صنایع و حتی سبک زندگی عادی مردم می­توان در سطح حتی یک پایان­نامه، راه حل­های مناسبی یافت. خصوصاً انتخاب موضوعات بین رشته­ای می­تواند پاسخ­های بدیعی برای مسائل موجود کشور تولید و عرضه کند. البته برخی از موضوعات نیز فراتر از سطح یک پایان­نامه می­باشند که باید تحت نظر اساتید راهنما به چند موضوع فرعی تقسیم شده و هر بخش توسط یک دانشجو مورد تحقیق و تتبع قرار داده شود.

لازم به یادآوری است که این رویکرد مختص رشته­های فنی مهندسی نیست و دست بر قضا با برخورداری عمیق از چنین نگرشی در حوزه علوم انسانی، می­توان از طریق تولید و نشر علوم و فناوری­های نرم و هویت­ساز، این پتانسیل فراموش شده کشور را به یکی از افتخارات ملی مبدل ساخته و حتی در عرصه دیپلماسی علمی نیز حرفی برای گفتن داشت.

شرکت در کارگاه­های مختلف آموزشی، حضور در همایش­های و سمینارهای مختلف و شرکت فعالانه در بازدیدهای علمی از راهکارهای ساده شناسایی نیازها و سوالات علمی کشور می­باشد. البته داشتن روحیه پرسشگری شرط لازم حصول نتیجه در این جستجوهاست. وگرنه تا پیش از نیوتن نیز همگان سقوط سیب از درخت را دیده بودند. اما این شخصیت علمی سیری­ناپذیر نیوتن بود که با مشاهده این اتفاق ساده، دست به کشف و فرموله کردن بزگترین روابط مادی حاکم بر جهان زد.

مشورت با اساتید نیز می­تواند در خصوص انتخاب موضوع مناسب تحقیق کارگشا باشد. اما معمولاً اساتید مشغله‏های زیادی دارند و چندان نمی­توانند به دانشجو در تحقیق خود  کمک کنند. حتی پس از انتخاب موضوع تحقیق نیز به جز در مواردی معدود، دانشجو باید مسیر انجام تحقیق خود را تقریباً به تنهایی طی کند. برای حل این مساله می­توان از دانشجویان تازه فارغ­التحصیل شده خصوصاً آن دسته از دانشجویانی که موضوعاتی این‏چنینی برای پایان­نامه­های خود انتخاب کرده­اند مشورت گرفت. چرا که بطور معمول این افراد در فرآیند نگارش پایان­نامه خود با موضوعات دیگری غیر از موضوع تحقیق خود نیز آشنا شده­اند که به نحوی با کار آنها مرتبط بوده است و علاوه بر معرفی موضوع، می­توانند ایده­های مناسبی نیز برای پیشبرد تحقیق در خصوص این موضوعات پیشنهاد دهند. برخی از این موضوعات در بخش آخر پایان­نامه­ها و در قالب پیشنهادهای پژوهشی نیز منعکس شده­اند که مطالعه آن خالی از فایده نیست. پیدا کردن این آدم­ها چندان هم سخت نیست و با کمی بررسی حتماً پیدا خواهند شد. برای کسب اطلاعات بیشتر لازم نیست لازم نیست دایره این جستجو حتماً به آدمهای آشنا محدود شود. کافی است مشخصات تماسی این افراد را پیدا کرده و با ارسال یک پیام الکترونیکی از آنها راهنمایی خواست. سخاوت اطلاعاتی در قشر دانشگاهی کشور بیشتر از حد تصور می­باشد.

اگرچه وظیفه اصلی فرد در دوران دانشجویی کسب علم و تحصیل است اما داشتن یک کار پاره­وقت مرتبط با رشته تحصیلی می­تواند در آشنا شدن فرد با دنیای واقعی و سوالات و ابهامات آن آشنا باشد. همچنین مصاحبه و گفتگو با کارشناسان سازمان­ها و مراکز مرتبط می­تواند به شکل قابل توجهی در تشخیص نیازها و مشکلات واقعی آنان اثرگذار باشد. همچنین بسیاری از سازمان­ها و مراکز دولتی در پایگاه­های اطلاع­رسانی الکترونیکی خود بخشی را به حمایت از پایان­نامه­های دانشجویی اختصاص داده و موضوعات مورد نیاز خود را نیز در این بخش اعلام کرده­اند. چنانچه این موضوعات توسط دانشجویان انتخاب شود می­توان امیدوار بود علاوه بر حمایت معنوی و تامین بخشی از نیاز علمی پژوهش، از حمایت مادی سازمان نیز در انجام این پایان­نامه­ها برخوردار شد. البته به دلیل پیچیدگی‏های اداری، بهره­مندی از حمایت­های مالی خصوصاً در برخی سازمان­ها سخت و دشوار است و توصیه می­شود که در این موارد بیشتر از حمایت معنوی سازمان بهره گرفته و به نیازهای پژوهشی اعلام شده آنان به عنوان خطوطی راهنما نگریست که می­توان با استفاده از آن مصادیقی مناسب از مسائل واقعی کشور را شناسایی کرد.

به عنوان یک خط مشی کلی در انتخاب موضوع کاربردی برای پایان­نامه قانون هشت-هیجده- هشتاد قابل استفاده است. یعنی دانشجویان با خود عهد کنند که ظرف حداکثر هشتاد روز موضوع مناسبی برای پایان­نامه خود انتخاب کنند. در این مدت نیز خود را متعهد بدانند حداقل با هیجده فرد خبره یا کارشناسان مرتبط در سازمان­ها و مراکز دولتی و خصوصی مرتبط با رشته تحصیلی خود مشورت کنند و از این گفتگوها حداقل هشت موضوع مناسب شناسایی کنند تا بتوانند از پایش این موضوعات با تایید استاد راهنمای خود موضوعی ناب و مورد علاقه خود انتخاب کنند.

آنچه مسلم است این چنین پایان­نامه­هایی که کاربردی عینی و ملموس دارند علاوه بر ایجاد نشاط و انگیزه علمی در دانشجویان، آنها را با محیط‏های کاری واقعی آشنا کرده و برای آنها امکان برقراری ارتباطات علمی و تخصصی را در سطح بالایی فراهم می­­کند و خصوصاً از آنجا که برای یک مساله واقعی مورد تقاضا پاسخی تهیه کرده­اند می‏توانند این برگ برنده را به عنوان امتیاز تمایزبخش خود در بازار عرضه و تقاضای نیروی انسانی استفاده کرده و مسیر شغل­یابی و ارتقاء شغلی را سریعتر طی کرده و حتی به فکر تاسیس کسب و کار کوچک مستقلی برای خود نیز باشند. فراتر از آن باید به خاطر داشت که تحقیق بر روی مسائل واقعی کشور برداشتن باری از دوش اجتماع بوده و بی شک در لوح محفوظ خدا ثبت شده و پاداش آن در آخرت نیز تضمین شده است. شاید این علم شاخه­ای از همان دانشی باشد که به فرموده امیر مومنان هر کس آن را بیابد قدرت و استیلا می­یابد و هر کس از آن بی بهره­ باشد دیگران بر او سلطه خواهند یافت. اگر چنین نباشد باید از علم بی نفع و فایده به خدا پناه برد.